Kortizol Nedir?

Kortizol hormonu, vücudun tehdit anında ortaya çıkan stresin yönetiminden sorumlu ana steroid hormondur. Başka bir adıyla da bilinen stres hormonu, vücudunuz bir tehdit algıladığında salgılanan doğal-koruyucu görevi görmektedir. Tansiyon-kan şekeri seviyelerini kontrol etmeye, bağışıklık fonksiyonunu korumaya ve iltihabi reaksiyonu önlemeye yardımcı olur. Yeteri miktarda salgılandığında sağlıklı bir uyarıcıdır ama miktarı arttığında sağlığa zarar verebilir. Kortizol miktarı genel olarak vücut tarafından belirlenmektedir fakat yüksek kortizonlu ilaç tedavileri sırasında, kortizol seviyesi yükselebilmektedir. Kilo almaya, hipertansiyona, uyku düzensizliğine, psikolojik sorunlara, enerji düşüklüğüne ve diyabete yol açabilir. Stres seviyesini düşürmek, kortizolu düşürmenin en iyi yolu haline gelmektedir.

Neye Yarar

Kortizolün vücuttaki temel görevi, dışardan gelen baskı gibi durumlardan kaynaklanan fiziksel ruhsal ve zihinsel strese karşı savunma mekanizmasını harekete geçirmesidir. Bir tehdit anında beyindeki hipotalamus alarma geçince hipofiz bezi gerekli miktarda kortizolün üretimi için kimyasal bir hormon (adrenokortikotropik) salgılayarak böbreküstü bezlerini tetikler. Böylece vücudun “savaşma, kaçma veya donma” tepkisiyle yanıt vermesini sağlar.

Faydaları;

• Karbonhidrat yağ ve Protein kullanımını yönetmek
• Kan şekeri seviyesini (dolayısıyla enerjiyi) artırmak için proteini glikoza dönüştürmek; sabit tutmak içinse insülin hormonuyla birlikte çalışmak
• Uyku-uyanıklık döngüsünü düzenlemek
• Kan basıncının korunmasına katkıda bulunmak
• Ani enfeksiyon gelişimini önlemek
• Tuz-su dengesini kontrol etmektir.
• Bağışıklık sistemini düzenlemeye yardımcı olmak
• Antikorlar üreterek vücudun savunma mekanizmasını artırmak
• Hafızayı korumak

Kortizol ve Bağışıklık Sistemi

Vücutta iltihaplanma olduğunda kortizolün salınımı artar. Bu, ani tehlikelere karşı iyidir ancak kronikleşmiş stres hormonu yüksekliği, bağışıklık sistemini zayıflatarak kişiyi hastalıklara karşı daha savunmasız hale getirebilir. Bağışıklık sisteminin vücuda yanlışlıkla saldırdığı haşimoto, vitiligo, gibi otoimmün hastalıkları tetikleyebilir.

Kortizol ve Cinsellik

Kortizol vücudunuzda fazla salınması, cinsel performans üzerinde olumsuz etkileyebilmektedir. Kandaki kortizol fazlalığı, adrenalin bezlerindeki steroid hotmonlarından Dehidroepiandrosteron’nu (DHEA) baskılayarak cinsel aktiviteyi engelleyebilmektedir.

Cinsel isteksizlik geneldir bunun dışında erkeklerde testesteron üretiminin azalmasına, testislerin küçülmesine; iktidarsızlığa neden olabilir. Kadınlarda yumurtalıkların küçülmesi ve kısırlık riskini artırabilir. Hamilelerdeki riskse düşük yapmak ve erken doğumdur.

Kortizol Eksikliği Neden Olur?

Kortizol eksikliği, adrenal bezler yeterince kortizol üretmediğinde ortaya çıkar. Bunun sebepleri ise

• Tümör veya kafa travması sonucu hasar gören hipofiz bezinin adrenal bezlere kortizol salınımı için gerekli hormonu üretmemesi
• Adrenal bezlerde sorun veya kusur bulunması
• Adrenal bezlerin işlevini yitirmesi veya ameliyatla alınması

Aşırı kan kaybı ve verem, AIDS konjenital adrenal hiperplazi (bir enzim bozukluğu) gibi başka hastalıklar da eksikliğe neden olabilir.

Yetişkinlerde olması gereken kortizol seviyeleri;

• Sabah: 0,25-0,60 mg/dl
• Öğlen: 0,08-0,20 mg/dl
• Akşam: 0,04-0,13 mgr/dl
• Gece: 0,02-0,07 mgr/dl

Bulunan referans değerleri çeşitlilik gösterebilmektedir. Bunlar kişinin yaşı, cinsiyeti, sağlık geçmişi ve uyku düzeni gibi etmenler kortizol seviyesini değiştirebilmektedir. Örneğin, geceleri çalışıp gündüz uyunuyorsa kortizol seviyesi farklılaşacaktır. Kortizol seviyenizi öğrenmeniz adına yakın bir uzmana danışarak test yaptırabilirsiniz. Bu testler kan testi, idrar testi ve tükürük testi diye üçe ayrılmaktadır.

Belirtileri

• Mide bulantısı, kusma, ishal sık görülür soğuğa karşı direnç azalır.
• Tedavisi sağlanmazsa aşırı depresyon ve asabi bir yapıya bürünülebilir.
• Karında, sırtta ve bacaklardaki ağrı, kan damarlarının tıkanarak çökmesi; aşırı zayıflıksa adrenal bezi tümörüne işaret edebilir.
• Enfeksiyon veya otoimmün bir rahatsızlık gelişebilir.
• Ateş ve bağışıklık sisteminde zayıflık ve uyku bozukluğu görülür.
• Erken belirtiler kimi rahatsızlıkla eşdeğerdir; sürekli yorgunluk, baş ağrısı, halsizlik, ortostatik hipotansiyon (ayakta düşük tansiyon) ve baş dönmesiyle karıştırılabilir.

Kotizol eksikliği tedavisi ise bu yönde kullanılacak, Kortizol ilaçları bulunmaktadır. Kortizol ilaçları genellikle sedef gibi cilt hastalıkları, astım, ülseratif kolit lupus, bazı artrit türleri, özellikle lösemi ve  lenfoma gibi bağışıklık sistemiyle ilgili kanserler ve Addison hastalığında kullanılır. Bu ilaç grubu vücudun bağışıklık tepkisini engellediğinden organ naklinde organı reddetmemesi için kullanılır. Yüksek dozlarda veya uzun süreli kullanımda, osteoporoz ve diyabet gibi bir dizi komplikasyon gelişebilir.

Bu ilaçlar şunlardır;

• Kremler: Cildin etkilenen bölgelerine uygulanır.
• Tabletler: Dozaj değişir ancak genellikle en düşük doz kullanılır.
• Enjeksiyonlar: Tabletlerin yan etkileri önlemek için özellikle artrit rahatsızlıklarda doğrudan etkilenen ekleme enjekte edilir.
• İnhaler: Akciğerlerde veya sinüslerdeki iltihabı tedavide kullanılır.

Kortizol Yüksekliği Neden Olur?

Yüksek stres altında kalma ve yüksek dozda kortizol ilaçları kullanımı kortizol yüksekliğinin başlıca nedenidir. Ayrıca adrenal bezleriyle ilgili hastalıklar, tümörler, tiroid hormonunun fazla salgılanması yüksek kortizole yol açabilir.

Kortizol yüksekliği vücutta fazla üretildiğinde oluşabilecek hastalıklar ortaya çıkmaktadır. Bunlar;

• Kronik komplikasyonlar: Yüksek tansiyon, tip 2 diyabet  gibi rahatsızlıklara yol açar. Yapısal destek için hayati öneme sahip ve tüm vücutta olduğu gibi kaslarda, tendonlarda zayıflık görünebilir. Kas ve kemikler zayıflamaya başlayabilir.
• Kilo alımı: İştahı arttırır ve vücuda yağ depoları artabilir. Obezite riski oluşturur.
• Aşırı yorgunluk: Diğer hormonların günlük döngüsüne müdahale eder, uyku düzenini bozar ve yorgunluğa neden olur.
• Beyin fonksiyonu: Hafıza kaybı ve öğrenme bozukluğuna, zihinsel bulanıklık başlayabilir.
• Enfeksiyonlar: Bağışıklık sistemini engeller, kişiyi enfeksiyonlara karşı güçsüzleştirir.

Belirtileri

• Özellikle karın ve yüz çevresinde kilo alımı
• Çabuk iyileşmeyen ince ve kırılgan cilt
• Akne
• Kadınlarda yüz bölgesinde kıllanma

Kortizol Seviyesini Ayarlamak

Kortizolun hormon üretimini doğru-dengeli beslenme, zamanında dinlenme ve fiziksel egzersizler dengelemektedir. Beslenmek bu konuda en önemli sayılabilecek faktörlerdir. Lif, antioksidan ve omega-3 gibi yararlı yağlar yönünden zengin beslenme düzeni, kortizol seviyesini dengelemede etkilidir. Aşırı kahve tüketmemek, işlenmiş paketli besinleri yememek, alkol ve şekerli içeceklerden sakınmak, proteinli ve yağlı gıdaları fazla miktarda tüketmemeye dikkat edilmelidir. Şeker dikkatli kullanılmalı ve C vitamini, magnezyum, balık yağı takviyesi alınmalıdır.

Kortizol azaltan besinler

• Bitter çikolata
• Muz, armut ve tüm narenciyeler
• Yoğurt, turşu gibi probiyotikler
• Omega-3 yönünden zengin somon balığı, istiridye gibi deniz ürünleri
• Zeytinyağı
• Sarımsak
• Yulaf
• Siyah çayve papatya çayı
• Bol su

Kortizol ve Antrenman

Yapılan antrenman türüne göre kortizol salınımı değişir. Bununla beraber gün içinde antrenman yapılmasa bile biyolojik saat ve öğünlere göre kortizol salınımı dalgalanır. Ayrıca kortizol en yüksek seviyeye biyolojik saat etkisinde sabah 07.00-09.00 saatleri arasında ulaşır.

Kortizol seviyeleri hastalık haricinde üst limitini aşamaz. Dayanıklılık antrenmanları için en iyi saatler kortizol seviyesinin en yüksek olduğu sabah saatleridir böylece üst sınırda olan kortizol seviyesi daha fazla artamaz.

Kortizol kas (özellikle hızlı kasılan tip 2) ve kemik kaybına yol açar bununla beraber testesteron ve insülin anabolik (doku yapımını teşvik eden) etkileri ile kortizol’ün yıkımını durdurmaya çalışır.

Egzersiz sonrası artan kortizol kasların ve kemiklerin yeniden şekillenmesi için bağışıklık sistemini uyarır. Kısa vadede yükselen kortizol’ün olumlu etkisinin yanında uzun vadeli kortizol yükseklikleri kas ve kemik yıkımına sebep olur.

Özetle

• Stres kortizol yapımını arttırır. Bahsedilen stres psikolojik ya da fizyolojik olabilir.
• Kortizol sabah 07.00-09.00 arasında en yüksek seviyeye ulaşır.
• Gruplarından dışlanmış (sosyal olarak izole, asosyal) hayvanların kortizol seviyeleri %50 daha yüksek bulunmuştur.
• Mevcut olan ülser tablosu yoğun antrenman, stres ve açlık ile ağırlaşabilir. Bunun sebebi kortizol’ün mide asit salgısını arttırmasıdır.
• Kadınlık hormonu olan östrojen kortizol’ün kanda bulunan serbest miktarını arttırabilir.
• Stres altında iken (yorgunluk, açlık, overtraining) yapılan antrenman kortizol seviyesini yükselterek protein yıkımına bağlı olarak kas kaybına sebep olabilir.

Öneriler

• Antrenman sonrası alınan karbonhidrat ve protein kortizol salınımını azaltır. Egzersiz sonrası mutlaka protein ve karbonhidrat içeren besinler tüketin.
• 7 ile 9 saat arası uyumaya dikkat edin.
• Toplumdan izole olmayın. Arkadaşlarınız ile beraber vakit geçirin.
• Stresinizi kontrol etmeyi öğrenin. Yoga ve meditasyon yapmaya çalışın.
• Yoğun antrenman temposunda dinlenme sürelerinizi iyi ayarlayın. Kendinize zaman tanıyınız.

Saygı ve Sevgilerle...

Team Shredded Brothers